Dark Patterns: De verleidelijke technieken die webshops gebruiken om meer aankopen te genereren

Dark patterns zijn psychologische ontwerptechnieken die door webshops worden toegepast om klanten al dan niet legaal te verleiden tot het doen van extra of meer aankopen. Hoewel ze winstgevend kunnen zijn voor de webshops, roepen dark patterns ethische vragen op. In dit artikel verkennen we wat dark patterns zijn, waarom ze worden gebruikt, hoe je ze kunt herkennen en wat je kunt doen om jezelf ertegen te wapenen.

Wat zijn dark patterns?

Dark patterns zijn ontwerpelementen en interactieve interfaces die bedoeld zijn om gebruikers te manipuleren en te beïnvloeden in hun online gedrag. Ze worden vaak gebruikt om consumenten aan te zetten tot het nemen van acties waar ze anders misschien niet voor zouden kiezen, zoals het maken van extra aankopen, het delen van persoonlijke gegevens of het inschrijven voor nieuwsbrieven.

Waarom worden dark patterns gebruikt?

Webshopeigenaren gebruiken dark patterns om hun conversiepercentages te verhogen en zo meer omzet te genereren. Door gebruik te maken van psychologische trucs en subtiele manipulatie, proberen ze klanten te verleiden om meer te kopen dan ze eigenlijk van plan waren. Dit kan leiden tot hogere winsten voor de webshop, maar het kan ook het vertrouwen van klanten schaden en hen negatieve ervaringen bezorgen.

Hoe kun je dark patterns herkennen?

Het herkennen van dark patterns kan lastig zijn, omdat ze vaak subtiel en goed vermomd zijn. Enkele veelvoorkomende voorbeelden zijn:

1. Misleidende taal: Het gebruik van verwarrende of dubbelzinnige woorden om gebruikers te misleiden, bijvoorbeeld door het verbergen van abonnementskosten in kleine lettertjes.
2. Schaarste-tactieken: Het creëren van een gevoel van urgentie door bijvoorbeeld “beperkte voorraad” of “alleen vandaag geldig” te vermelden, terwijl dit mogelijk niet waar is.
3. Verplichte opt-ins: Het automatisch selecteren van extra’s of het inschrijven voor nieuwsbrieven, waardoor gebruikers actief moeten afmelden als ze dit niet willen.
4. Dark patterns bij afrekenen: Het toevoegen van extra producten aan het winkelmandje zonder toestemming of het moeilijk maken om de bestelling te annuleren.
5. Grotere, gekleurde knop: Vaak wordt de knop met de extra opties, dus de duurdere variant, van een grotere, gekleurde knop die meer opvalt dan de knop waar die extra opties niet bij zitten (die is vaak kleiner en saai-grijs) en dus goedkoper is. De koper is gauwer geneigd die grotere, gekleurde knop te klikken.

Is het toegestaan voor webshopeigenaren om dark patterns te gebruiken?

Hoewel er geen specifieke wetgeving is die het gebruik van dark patterns verbiedt, kunnen ze in strijd zijn met ethische richtlijnen en kunnen ze leiden tot negatieve reacties van consumenten. Verschillende landen en juridische instanties hebben echter stappen ondernomen om het gebruik van misleidende ontwerppraktijken aan te pakken. Bijvoorbeeld, in de Europese Unie is er de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) die eist dat gebruikers expliciete toestemming geven voordat persoonlijke gegevens worden verzameld.

Voorbeelden van dark patterns:

1. Roach motel: Het inschrijven voor een dienst is eenvoudig, maar het uitschrijven of annuleren is zeer moeilijk. Dit maakt het voor gebruikers moeilijk om te vertrekken en houdt ze gevangen in een dienst waar ze eigenlijk vanaf willen.
2. Bait and switch: Het presenteren van een aantrekkelijk aanbod om de aandacht van de consument te trekken, maar uiteindelijk een ander, minder gunstig aanbod aanbieden. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer de prijs tijdens het afrekenen plotseling verandert.
3. Dark patterns bij opt-ins: Het gebruik van misleidende taal of visuele trucs om gebruikers te verleiden zich aan te melden voor nieuwsbrieven, meldingen of andere services waar ze eigenlijk geen interesse in hebben.

Wat kun je doen tegen dark patterns?

Als consument kun je verschillende maatregelen nemen om jezelf te beschermen tegen dark patterns:

1. Wees bewust: Let op de kleine lettertjes, zorgvuldig geformuleerde zinnen en visuele trucs. Neem de tijd om de voorwaarden en de stappen in het bestelproces zorgvuldig te lezen voordat je ergens mee akkoord gaat.
2. Controleer je winkelmandje: Controleer altijd je winkelmandje voordat je afrekent om ervoor te zorgen dat er geen ongewenste extra’s aan zijn toegevoegd.
3. Bescherm je privacy: Controleer de privacyinstellingen en gegevensverzamelingspraktijken van de webshops die je bezoekt. Geef alleen persoonlijke informatie als je er vertrouwen in hebt dat deze op een eerlijke en transparante manier zal worden gebruikt.
4. Meld misbruik: Als je een dark pattern tegenkomt, meld dit dan bij de betreffende webshop of consumentenorganisaties. Hierdoor kunnen misbruiken worden aangepakt en bewustwording worden vergroot.

Ontwerptechnieken om je te verleiden tot meer aankopen

Dark patterns zijn ontwerptechnieken die webshops gebruiken om klanten te verleiden tot extra aankopen, maar die ethische vragen oproepen. Hoewel er geen specifieke wetgeving is die het gebruik ervan verbiedt, kunnen ze leiden tot negatieve ervaringen bij consumenten. Door bewust te zijn, je winkelmandje te controleren, je privacy te beschermen en misbruik te melden, kun je jezelf beter wapenen tegen de verleidingen van dark patterns en een bewuste en weloverwogen keuze maken tijdens het online winkelen.